Η Ιδιόρρυθμη "πτώχευση"του Πουέρτο Ρίκο...Ομοιότητες-διαφορές με την Ελλάδα

Το Πουέρτο Ρίκο, ένα νησί περίπου 3.5 εκατομμυρίων κατοίκων, τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει τεράστια οικονομική κρίση, με ένα δημόσιο χρέος που ανέρχεται στα 70 δισεκατομμύρια δολάρια, το οποίο αδυνατεί να

ξεπληρώσει. Το ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από τα όρια τις φτώχειας αγγίζει το 45%, η φορολογία είναι μία από τις μεγαλύτερες σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ παράλληλα η κυβέρνηση αναγκάζεται να κλείνει σχολεία και νοσοκομεία. Το πώς το Πουέρτο Ρίκο οδηγήθηκε σε αυτήν την κατάσταση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Αρχικά αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά το γεγονός ότι οι κάτοικοι του Πουέρτο Ρίκο είναι Αμερικανοί πολίτες, αυτό δεν ανήκει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αντίθετα, χαρακτηρίζεται ως «περιοχή ξένη, με την εγχώρια έννοια, ως προς τις ΗΠΑ» («territory, foreign to the United States in a domestic sense»). Ο χαρακτηρισμός αυτός προέρχεται από την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Downes v. Bidwell, η οποία εκδόθηκε το 1901. Σε αυτήν την απόφαση ορίζεται ότι περιοχές όπως το Πουέρτο Ρίκο, το Γκουάμ και οι Παρθένοι Νήσοι ανήκουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά δεν είναι μέρη αυτών και, κατ’ επέκταση, αποτελούν εξαιρέσεις από το Σύνταγμά τους. Βέβαια, ακόμα και ο ίδιος ο δικαστής που εξέδωσε την απόφαση όρισε ότι αυτές οι εξαιρέσεις από το Σύνταγμα πρέπει να υπάρξουν για κάποιον ορισμένο, εύλογο χρόνο. Παραπάνω από έναν αιώνα μετά, όμως, η κατάσταση δεν έχει αλλάξει.

Άμεσο αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ότι, πολλοί νόμοι που ισχύουν για τις ΗΠΑ περιέχουν «παραθυράκια» που αποκλείουν την εφαρμογή τους σε περιοχές όπως το Πουέρτο Ρίκο, πράγμα που σε μερικές περιπτώσεις ήταν θετικό, αλλά συνολικά οδήγησε σταδιακά στην κρίση με την οποία έρχεται αντιμέτωπο σήμερα. Πρώτο παράδειγμα είναι η διάταξη 936 του άρθρου 26 του Κώδικα Ην. Πολ. (26 U.S Code, section 936), όπου έδωσε φοροαπαλλαγές σε επιχειρήσεις -που υπό άλλες συνθήκες θα είχαν μετακινηθεί στο εξωτερικό- για να εγκατασταθούν στο Πουέρτο Ρίκο. Τη δεκαετία του ’70, αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη της βιομηχανίας και, ιδιαίτερα, της φαρμακοβιομηχανίας στην περιοχή. Περίπου 89 φαρμακευτικές εταιρίες μετέφεραν την παραγωγή τους στο Πουέρτο Ρίκο, καθιστώντας το «φαρμακευτικό παράδεισο». Όλα άλλαξαν όμως όταν το Κογκρέσο απέσυρε αυτές τις φοροαπαλλαγές για να κάνει φορολογικές ελαφρύνσεις στην κεντρική ηπειρωτική χώρα το 2006.

Το Πουέρτο Ρίκο έχασε έτσι πάνω από τις μισές βιομηχανικές επιχειρήσεις του, πράγμα που επιδείνωσε την οικονομική του κατάσταση. Προσπαθώντας να καλύψει τις υποχρεώσεις του, το κράτος άρχισε να εκδίδει δημόσια ομόλογα (municipal bonds). Ουσιαστικά, δανειζόταν χρήματα με την υπόσχεση να τα ξεπληρώσει σε μεταγενέστερο χρόνο – με τόκο. Τα ομόλογα αυτά ήταν ιδιαίτερα ελκυστικά στις αγορές καθώς, λόγω διάφορων εξαιρέσεων από νόμους των ΗΠΑ, τύγχαναν τριπλής φοροαπαλλαγής. Οι αγοραστές τους, δηλαδή, δεν χρειαζόταν να πληρώσουν ομοσπονδιακούς, πολιτειακούς ή τοπικούς φόρους. Παράλληλα, αυτό που τα έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή στη Wall Street ήταν το γεγονός ότι εκατοντάδες τέτοια ομόλογα μπορούσαν να διοχετευθούν σε κεφάλαια (funds) χωρίς να φαίνεται πουθενά το όνομα του Πουέρτο Ρίκο. Ως ένα παραπάνω δέλεαρ, το Πουέρτο Ρίκο προσέθεσε στο Σύνταγμα της Κοινοπολιτείας του διατάξεις που όριζαν ότι το δημόσιο χρέος και, κατ’ επέκταση, οι ομολογιούχοι πρέπει να πληρωθούν πρώτα, και οποιεσδήποτε δημόσιες δαπάνες θα πρέπει να ακολουθήσουν.

Αυτό που ακολούθησε ήταν ο “εθισμός” του Πουέρτο Ρίκο σε αυτήν την κατάσταση. Οι κυβερνήσεις του επέλεγαν να εκδίδουν περισσότερα ομόλογα, από το να πάρουν σκληρές αποφάσεις.  Ο παράγοντας όμως που μετέτρεψε την κατάσταση σε ωρολογιακή βόμβα ήταν μία ακόμα εξαίρεση από νόμο των ΗΠΑ. Το Πουέρτο Ρίκο, μη όντας Πολιτεία, δεν μπορεί να εκκινήσει τις διαδικασίες πτώχευσης του άρθρου 9 του Κώδικα Ην. Πολ. (Chapter 9, Title 11, U.S Code).  Το παράξενο αυτής της περίπτωσης έγκειται στο γεγονός ότι από το 1933 μέχρι το 1984 το άρθρο 9 ίσχυε και για το Πουέρτο Ρίκο. Το 1984 όμως μία μικρή τροπολογία ενσωματώθηκε, χωρίς καμία εξήγηση ή συζήτηση, σε ένα μεγαλύτερο νομοσχέδιο (Bankruptcy Amendments and Federal Judgeship Act of 1984), και απέκλεισε πλήρως το Πουέρτο Ρίκο από τις διαδικασίες πτώχευσης.

Όπως είναι εύλογα κατανοητό, με ένα συνεχώς αυξανόμενο δημόσιο χρέος, και χωρίς πρόσβαση σε διαδικασίες πτώχευσης, το μέλλον του Πουέρτο Ρίκο διαγραφόταν δυσοίωνο. Πριν από 4 χρόνια, σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια να δελεάσουν επιχειρηματίες να μετακινηθούν στο νησί, τους έδωσαν απαλλαγές από φόρους πάνω στα κέρδη κεφαλαίου (capital gains taxes). Το σχέδιο αυτό απέβλεπε στη δημιουργία 50.000 θέσεων εργασίας μέσα σε 11 μήνες. Στην πραγματικότητα, όμως, άμεσα δημιουργήθηκαν 5.832 θέσεις, ενώ το καθαρό ποσό της φοροαπαλλαγής των εταιρειών που μετακινήθηκαν ανέρχεται στα 420 εκατομμύρια δολάρια.

Παράλληλα, εφ’ όσον το Πουέρτο Ρίκο έχει δεσμευτεί να ικανοποιήσει πρώτα τους δανειστές, και έπειτα να προχωρήσει σε δημόσιες δαπάνες, οι πολίτες του άρχισαν να υποφέρουν από πολύ σκληρές περικοπές του προϋπολογισμού, με μειώσεις στην εκπαίδευση και την υγεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η διακοπή ρεύματος σε νοσοκομείο που είχε μείνει πίσω στις πληρωμές του, μετά το πέρας των εγχειρήσεων. Υπό τέτοιες συνθήκες εργασίας υπολογίζεται ότι, ένας γιατρός εγκαταλείπει το Πουέρτο Ρίκο κάθε μέρα. Πράγμα τουλάχιστον τραγικό, αφού στο νησί έχουν ήδη εντοπιστεί πολλά κρούσματα του ιού Ζίκα.

Αυτό είναι το σημείο στο οποίο το Πουέρτο Ρίκο θα έπρεπε να ζητήσει από τους πιστωτές του κάποιες ελαφρύνσεις. Αλλά οι περισσότεροι από τους πιστωτές του είναι αντισταθμιστικά κεφάλαια (hedge funds), που ευδοκιμούν σε τέτοιες καταστάσεις κρίσης. Πολύ συχνά επενδύουν σε κατεστραμμένες οικονομίες, αγοράζοντας ομόλογα σε χαμηλή τιμή, τα οποία θέλουν να πουλήσουν μετά για γρήγορα κέρδη. Η τακτική αυτή τους έχει χαρίσει τη φήμη των vulture funds (κεφάλαια “γύπες”), τα οποία πλέον κατέχουν σχεδόν το 30% του χρέους του Πουέρτο Ρίκο, και συνεχίζουν να προτείνουν περικοπές στα φάρμακα και στην εκπαίδευση για την αποπληρωμή τους. Τα καλά νέα είναι ότι το Κογκρέσο συζητά την ψήφιση ενός νομοσχεδίου (H.R 4900) το οποίο θα δώσει κάποιον ελεύθερο χώρο στο Πουέρτο Ρίκο για να διαπραγματευτεί καλύτερα  με τους δανειστές του.

Ταυτόχρονα, μερικοί από τους κανονικούς κατόχους ομολόγων μέσα στο Πουέρτο Ρίκο έχουν να αντιμετωπίσουν μία πολύ δυσμενή κατάσταση. Πολλά από τα ομόλογα είχαν εγγυήτρια την επενδυτική τράπεζα UBS, η οποία αποφάσισε να τα πουλήσει σε ένα από τα δικά της παραρτήματα – ουσιαστικά τα πούλησε στον ίδιο της τον εαυτό. Στην συνέχεια “ξεφόρτωσε” αυτά τα ομόλογα σε πελάτες της στο Πουέρτο Ρίκο, παρά τον υψηλό κίνδυνο των επενδύσεων για τον οποίο είχε προειδοποιηθεί από το ίδιο της το τμήμα πωλήσεων. Σε κάθε άλλη περίπτωση κάτι τέτοιο θα ήταν παράνομο, αφού αντίκειται στο Νομοσχέδιο για τις Επενδυτικές Εταιρείες του 1940 (Investment Company Act of 1940). Αλλά για ακόμα μία φορά, παραδόξως, το Πουέρτο Ρίκο δεν υπόκειται στη δικαιοδοσία αυτού του νόμου, πράγμα που νομιμοποιεί τις πράξεις της UBS.

Όπως εύλογα συμπεραίνουμε, όλες αυτές οι μικρές εξαιρέσεις έκαναν την κατάσταση του Πουέρτο Ρίκο να είναι κάτι παραπάνω από κρίσιμη.  Την 1η Μάιου, που είχε οριστεί ως μέρα καταβολής δόσης για το δημόσιο χρέος, ο Κυβερνήτης του Πουέρτο Ρίκο δεν προχώρησε στην πληρωμή ομολόγων ύψους 370 εκατομμυρίων δολαρίων. Ήταν μία επιλογή που -κατά πάσα πιθανότητα- θα οδηγήσει σε αγωγές από τους πιστωτές, και σε ορισμό νέας προθεσμίας για μεγαλύτερη πληρωμή, την 1η Ιουνίου.

Βραχυπρόθεσμα, το Πουέρτο Ρίκο χρειάζεται ανακούφιση από τις αγωγές των hedge funds, και μια ευκαιρία να αναδιαρθρώσει το χρέος του. Μακροπρόθεσμα, όμως, θα πρέπει να σταματήσει η αντιμετώπισή του ως φορολογικού παραδείσου. Είναι ζωτικής σημασίας η είσοδος του Πουέρτο Ρίκο σε μία εναρμονισμένη έννομη τάξη, με σκοπό να ξεπεράσει αυτήν την κρίση και να μην επαναλάβει λάθη του παρελθόντος.